mystieke middeleeuwen

Als Maria Magdalena na de kruisiging van Christus naar diens graf gaat, ontdekt zij dat dit leeg is. Ze ziet een man staan waarvan ze denkt, dat het de hovenier van het kerkhof is. Als zij de man vraagt waar het lichaam gebleven is, ziet zij pas dat het Christus zelf is, die is opgestaan uit het graf. Christus spreekt tot haar: ‘Raak mij niet aan (in het Latijn: Noli Me Tangere) want ik ben nog niet opgevaren tot Mijn Vader’. Deze tekst staat in het Latijn op de zoom van het gewaad van Christus te lezen. Op de achtergrond bevinden zich diverse andere scènes, die plaatsvinden na de opstanding van Christus, zoals de maaltijd met de Emmaüsgangers. 

Maria Magdalena is makkelijk te herkennen  aan haar rijke kleding, een herinnering aan de tijd van voor haar bekering, toen zij nog het oudste beroep ter wereld uitoefende. Verder herkent men haar aan de aardewerken zalfpot, die tussen Maria Magdalena en Christus staat. De zalfpot is van een type zalfpot dat in de late middeleeuwen gangbaar was, een zogenaamde ‘albarello’. Deze is aan de bovenkant afgedekt met een om de bovenrand gevouwen perkamenten ‘dekseltje’.

Het schilderij heeft een buitengewone mate van detaillering. De brokaten mantel van Maria Magdalena en de planten zijn hiervan goede voorbeelden. Ook de achtergrond is minutieus uitgevoerd: men ziet bijvoorbeeld twee haasjes in het gras achter elkaar aanrennen, door de schilder raak getroffen in slechts enkele minuscule penseelstreken.

Op de ‘albarello’ staat de datering 1507 in Romeinse cijfers: ‘MCCCCCVII’. Dit maakt dit schilderij wordt beschouwd als het vroegst bekende gedateerde schilderij van Jacob Cornelisz. van Oostsanen. Naar aanleiding van technisch onderzoek (infraroodreflectografie) is echter twijfel gerezen of het schilderij inderdaad wel door Jacob is gemaakt. De manier waarop het is geschilderd wijkt significant af van een ander schilderij uit 1507 dat zéker is gemaakt door Jacob Cornelisz., namelijk een Kruisiging die zich thans in een privécollectie in New York bevindt.

In een artikel uit 2006 gaat Daantje Meuwissen uitvoerig in op technische en stilistische kenmerken van schilderijen en houtsneden die worden beschouwd als vroege werken van Jacob Cornelisz. Ze beargumenteert waarom de Noli me tangere niet tot het oeuvre van Jacob zou moeten worden gerekend. (Daantje Meuwissen, 'A "painter in black and white": The symbiotic relationship between the paintings and woodcuts of Jacob Cornelisz. van Oostsanen', in: Molly Faries (red.), Making and marketing: studies of the painting process in fifteenth- and sixteenth-century Netherlandish workshops, Turnhout 2006, pag. 55-81)

Bron: Jan Dirk de Kruijff en Daantje Meuwissen;  www.jacobcornelisz.nl

Noli me tangere, wat betekent "wil me niet aanraken" of "houd me niet vast", is de Latijnse versie van de woorden die, volgens het bijbelvers van Johannes (20:17), door Jezus gesproken worden tegen Maria Magdalena, wanneer ze hem herkent na zijn verrijzenis. De originele zin, Μή μου ἅπτου (mê mou haptou), in het Johannesevangelie, was verwoord in het Grieks. De betekenis van deze zin is "stop met aan me vast te houden", of "stop met je aan me vast te klampen".

De bijbelse scène die Maria Magdalena afbeeldt wanneer ze Jezus herkent, kent een uitgebreide iconografische traditie in de Christelijke kunst van de Late oudheid tot op heden.